Als de dingen van iemand zijn - over de vrijheid van ownership

Bart van den Tol
25 okt
3 minuten om te lezen

Er gaat een zekere rust uit van mensen die zeggen: “Dit is van mij.” Niet omdat ze zichzelf op de borst kloppen of overal een mening over hebben, maar omdat ze ergens voor staan. Ze nemen verantwoordelijkheid zonder dat iemand erom hoeft te vragen. Ze denken vooruit. Ze handelen zonder poespas.

Mensen die zich eigenaar voelen van hun taak, brengen helderheid. Ze zorgen voor overzicht, nemen initiatief en voorkomen ruis. Voor henzelf is dat prettig, maar ook voor de mensen om hen heen. Wanneer duidelijk is wie ergens voor verantwoordelijk is, ontstaat rust. Zodra niemand zich verantwoordelijk voelt, ontstaan er vage gebieden waarin niets vanzelf tot stand komt. Of, erger nog, waarin iedereen denkt dat een ander het wel oppakt.

In de luchtvaart geldt: ownership by design

In veel organisaties praten we over dit verschijnsel in termen van ‘ownership’. Het blijft echter best vaak bij erover praten (en klagen). In de luchtvaart ligt dat anders. Daar is eigenaarschap geen wenselijk gedrag, maar een randvoorwaarde voor veiligheid. Elk stukje van het luchtruim en elk aspect van de vlucht kent een expliciete verantwoordelijke. Die verantwoordelijkheden zijn scherp gedefinieerd, en de overdracht ervan is strak gereguleerd.

Zo weet een vlieger exact wie welk luchtruim beheert. Er is in de operationele praktijk geen “de luchtverkeersleiding” in algemene zin, maar wel een specifieke instantie ("ATS unit") met een afgebakend mandaat. Op een ongecontroleerd veld geeft de havenmeester geen instructies, maar informatie, en heel soms (hooguit) een advies. Wil je een gecontroleerd gebied binnenvliegen (specifieker, alle luchtruimen met klasse anders dan E, F of G), dan vraag je daar toestemming voor aan de juiste controller. Niet aan “het systeem”, maar aan iemand die bevoegd is om die toestemming te geven.

Ownership overdragen: My aircraft. Your aircraft.

Bij elke overdracht van ownership vindt expliciete communicatie plaats. Een luchtverkeersleider draagt een kist aan de volgende over met een specifieke hand-over (die geaccepteerd moet worden door de volgende controller) of geeft aan de vlieger de instructie: “Frequency change approved" (als het niet verplicht is om met een volgend station contact te leggen). Vervolgens meldt de vlieger zich aan op de nieuwe frequentie. De nieuwe verkeersleider bevestigt: “Identified.” Zo is op elk moment duidelijk wie welke verantwoordelijkheid draagt.

Ook binnen de cockpit zelf is die helderheid vanzelfsprekend. Als er twee piloten aan boord zijn, is er altijd één die bestuurt. Dat is de pilot flying, de ander de pilot monitoring. Die observeert, ondersteunt en controleert. Wie de besturing overneemt, doet dat nooit stilzwijgend. Dat gaat altijd via een korte, formele uitwisseling: “You have control.” – “I have control.” Dat voorkomt misverstanden. Er is geen ruimte voor dubbele aannames of stilzwijgende veronderstellingen.

Ownership maakt het leven leuker, en toch...

Die discipline levert iets op. Niet alleen in de luchtvaart, maar ook daarbuiten. Eigenaarschap zorgt voor richting, snelheid en vertrouwen. Het maakt mensen alerter, omdat ze weten waar hun taak begint en eindigt. En het maakt samenwerking soepeler, omdat de ander weet waar hij op kan rekenen.

Toch wringt het in veel organisaties. Medewerkers worden benoemd tot verantwoordelijke, maar krijgen weinig handelingsruimte. Ze worden afgerekend op resultaat, maar nauwelijks aangesproken op houding en gedrag. En als ze iets willen overdragen, wordt dat al snel gezien als afhaken en daardoor gevoeld als falen.

Overdragen en overnemen

Dat eigenaarschap niet af te dwingen is, betekent niet dat leiders machteloos zijn. Ze kunnen de condities creëren waarin ownership kan opbloeien. Door helderheid te bieden over wie ergens van is. Door ruimte te geven, en tegelijk rekenschap te vragen. En door overdragen net zo vanzelfsprekend te maken als overnemen.

En vooral door zelf te laten zien hoe het werkt. Want wie zélf verantwoordelijkheid pakt, maakt het minder spannend voor anderen om dat ook te doen.

Het werkt alleen als het expliciet is

Dat is misschien wel de belangrijkste les uit de cockpit. Eigenaarschap werkt alleen als het expliciet is. Als iemand het met overtuiging op zich neemt, en het met zorg weer overdraagt wanneer dat nodig is. Niet omdat alles dan perfect loopt, maar omdat de lijnen helder zijn.

Verantwoordelijkheid voelt pas als een last wanneer niemand precies weet van wie die is. Zodra dat wel duidelijk is, verandert er iets. Dan blijkt eigenaarschap verrassend licht te kunnen zijn. En in sommige gevallen zelfs bevrijdend.